Forhend a bekhend (údery od základní čáry)
Forhend a bekhend, základní údery, jichž kvalita je nepostradatelná pro výkonnost hráče. Ačkoliv považujeme servis za nejdůležitější úder v tenise, více hrané údery od základní čáry jsou klíčem k úspěchu. Technické provedení úderů od základní čáry jsou velice variabilní, avšak jejich biomechanika by měla stát na fyziologickém základu, aby nedocházelo k přetěžování některých struktur pohybové soustavy.
Forhend a bekhend jsou údery, které se hrají po dopadu míče na zem. To dává hráči dostatečný čas na přípravu postavení k míči tak, aby mu předal co největší energii. U elitních hráčů se rychlost základních úderů pohybuje okolo 110 km/h u mužů a 105 km/h u žen. Jen pro srovnání, rychlost servisu se u grandslamový hráčů pohybuje okolo 185 km/h, zatímco u žen okolo 155 km/h. Pro hráče bývá forhend obvykle silnějším úderem, s vyšší rychlostí, díky čemuž z něj získávají více vítězných bodů.
Převaha úderů od základní čáry v zápase zdůrazňuje nutnost naučit se správnou techniku úderu již v raném věku, abychom předcházeli možným komplikacím v podobě zranění.
Aby byly naše údery efektivní obvykle nás zajímají dva parametry – přesnost a rychlost. Zatímco přesnost je určena orientací rakety a trajektorií při dopad, rychlost odehraného míče udává rychlost přilétajícího míče a rychlost rakety.
Přibližně 25 % rychlosti hraného úderu je ovlivněno rychlostí přilétajícího míče, kterou do jisté míry ovlivňuje i povrch kurtu (nejrychlejším povrchem je tráva, zatímco nejpomaleji se hraje na antuce). Z toho vyplývá, že až 75 % rychlosti hraného forhendového nebo bekhendového úderu je dáno rychlostí naší rakety v době úderu míče. Z části lze rychlost rakety ovlivnit designem rakety či napětím strun výpletu. Větší sweetspot (úderová plocha) a struktura strun moderních raket umožnila hráčům dynamičtější švih, tím i razantnější úder.
Fáze základních úderů
V průběhu let prošly základní údery celou řadou změn z pohledu biomechaniky provedení. Cílem je samozřejmě vybudovat si takový pohybový vzor, který generuje dostatečné množství energie, které předáváme do úderu. Ačkoliv se mnoho hráčů snaží přiblížit nějakému ideálnímu vzoru (hráči s impozantním forhendem/bekhendem), musíme však vždy brát v potaz morfologické předpoklady každého tenisty. Bylo by hloupé si myslet, že jde vytvořit jeden biomechanický model úderu, který by seděl všem. Místo toho je mnohem důležitější naučit hráče zasahovat míč v ideálním načasování v závislosti na herní situaci (obranný/útočný míč..).
Předpřípravná fáze
Samotnou přípravnou fázi základních úderu předchází několik nezanedbatelných počinů – pohyb očí při sledování míče a footwork. První přípravné kroky zajišťuje pohyb očí. Zde bych chtěla zdůraznit vlivu koordinace oko-ruka a roli dominantního oka na celkové provedení úderu. Sledovací pohyby očí hrají roli při pozorování nejen postavení a pohybu protihráče na hřišti, ale také směru, rychlosti, rotace míče.. Podle těchto vizuálních informací pak nastavujeme naše tělo do ideální pozice.
Další součástí přípravné fáze je také tzv. footwork, tedy pohyb nohou. To, jakým způsobem se k míči dostaneme do jisté míry ovlivňuje povrch hřiště, kdy např. antuka dovoluje klouzání nohou. Rychlost footworku je jedním ze stěžejních součástí výkonu, proto bych nedoporučovala podceňovat trénink této schopnosti.
Přípravná fáze
Jakmile se hráč dostane na dosah míče, musí ve velmi krátkém čase rozhodnout o tom, jaký typ úderu bude hrát, kam ho umístit atd. Podle své zamýšleného záměru se pak snaží nastavit své nohy do postavení, které nejvíce vyhovuje typu připravovaného úderu. Rozlišujeme několik typů postavení nohou:
- otevřené postavení, kdy jsou obě nohy postaveny paralelně se základní čáry
- polo otevřené postavení, při kterém vnitřní noha je posunuta mírně vpřed
- čtvercové postavení, kdy je přední (vnitřní) noha postavena kolmo k základní čáře (nebo je rotovaná 90° dovnitř)
- zavřené postavení, při kterém je přední noha postavena před úrovní zadní nohy
Hráči během zápasu využívají jednotlivé typy postavení dle situace, ve které se aktuálně nacházejí. Většina základních úderů (až 70 %) je hrána z otevřeného postavení, které umožňuje razantnější, agresivnější údery. Naopak, uzavřené postavení využívané v cca 10 % úderů, volí hráči spíše v náročných situacích (např. při dobíhání míče), kdy nemají dostatek času a prostoru pro otevřenější postavení.
Než je zahájen samotný pohyb raketou, musí mít hráč nachystané držení rakety. Není žádnou novinkou, že způsob, jakým drží hráči raketu, dokáže značně ovlivnit výsledný úder, ale také struktury možného zranění. Rozeznáváme několik typů držení:
- kontinentální
- východní
- semi-západní
- západní
V současné době preferuje většina elitních hráčů semi-západní a západní držení pro forhendový úder. Východní držení pak využívá menší procento hráčů, s kontinentálním držením se v moderním tenise při hraní forhendu již téměř nesetkáme.
Nápřah
Během nápřahové fáze úderu se raketa vzdaluje od těla tak, aby měla dostečnou dráhu pro akceleraci (zrychlení) k míči. Samozřejmě je možné zrychlit pohyb rakety i “opisem” krátké dráhy, což se využívá v situacích, kdy hráč nemá dostatek času na přípravu a musí reagovat v krátkém čase. Avšak, efektivní, razantní úder je charakterizován kontrolovaným prodlouženým nápřahem. Základem nápřahové fáze je tzv. vytočení ramen, které je zajištěno rotačním pohybem trupu, především v hrudní páteři. Otočení horní části těla směrem od míče je první části cyklu “protažení – zkrácení”, kdy vybrané svaly pracují pod excentrickým napětím (do protažení), aby hromadily potřebnou elastickou energii, kterou během fáze “zkrácení” (akcelerace) předají do míče. Velikost rotace ramen bývá obdobná (20°- 30°) u forhendu i jednoručného bekhendu. U obouručného bekhendu obvykle nedovolí přítomnost druhé ruky na raketě tak velké vytočení. Jak tedy vyplývá z předchozích vět, rotace trupu je pro nápřah, ale i celkové provedení základních úderů stěžejní. Pokud je naše schopnost rotability trupu nedostatečná, zmenšuje se vytočení ramen, čímž se zkracuje dráha rakety a snižuje se efektivita úderu. Proto je vhodné nepodceňovat trénink rotačních pohybů hrudníku v kondiční a pohybové přípravě!
Švih (akcelerační fáze)
Švihová fáze základních úderů je charakteristická akcelerací (zrychlením) pohybu těla a rakety směrem k míči. Elastická energie, která byla hromaděna během předchozí fáze, dovoluje “vystřelit” jednotlivé části těla vpřed. Zrychlení začíná již z oblasti dolních končetin. Pravá noha (u praváka) je zodpovědná za zahájení “vystřelení” těla do úderu. Kinematický řetězec, přes který probíhá přesun energie z dolních končetin do oblasti trupu až k držadlu rakety, vypadá takto:
- odtlačení se od zadní (pravé) nohy
- propnutí (extenze) kolene zadní nohy
- propnutí a vnitřní rotace kyčle zadní nohy (důležité pro rotací pánve a přechod energie do oblasti trupu)
- rotace trupu
Energie z dolních končetin a trupu přibližuje rameno dominantní ruky k míči. Pohyb jednotlivých segmentů horní končetiny již pak dodává úderu přesné umístění a rotací.
- pravá paže (u praváka) se pohybuje směrem vzhůru do horizontální addukce (jako bychom si chtěli sáhnout na protější rameno)
- ruka se v lokti napíná (extenze lokte) a předloktí se otáčí do pronace (dlaňovou stranou dolů)
- je zahájen pohyb v ramenním kloubu do vnitřní rotace
- Ohnutí zápěstí (dorzální flexe u forhendu)
Všechny údery jsou výsledkem koordinované akce několika částí těla. Ideální zapojení těchto částí do kinematického řetězce se jeví, jako jeden z předpokladů pro snížení rizika zranění.
Kontakt s míčem (fáze udeření)
Pokud chceme dosáhnout ideální rychlosti a dráhy rakety, je nutné, aby se celé tělo pohybovalo ve správném timingu. Pozice rakety během kontaktu s míčem pak určuje umístění a rychlost úderu. Klíčovou roli ve momentě kontaktu hraje postavení hlavy a její fixace, která by měla být udržována až do fáze dotažení úderu. Trup je rotován směrem za raketou. Kyčelní kloubu by měl v tento moment být stabilní oporou a zároveň “převodníkem” nahromaděné síly z dolních končetin. Energie z nohou se díky vnitřní rotaci kyčle dostává do oblasti trupu a přechází přes rameno k lokti a zápěstí. Míra ohnutí (flexe) v lokti do jisté míry udává typ držení rakety. Hráči se západním typem držení mají při forhendovém úderu více pokrčený loket. Co se týče bekhendu, při obouručném úderu jsou lokty více pokrčeny a zápěstí více propnuté (v extenzi) než při jednoručném bekhendu. Zápěstí se během kontaktu s míčem ohýbá, avšak stále zůstává v hyperextenze, čímž jsou excentricky zatížené extenzory zápěstí (svaly na hřbetní straně předloktí. Jejich nadměrné zatěžování, např. při skokovém navýšení intenzity tréninku, pak může vést k rozvoji některých z bolestivých stavů, jako je například tenisový loket.
Dotažení úderu a návrat do základního postavení
V tomto momentě by mělo docházet ke zpomalování a brzdnému pohybu těla. Zapojené svaly pracují pod excentrickým zatížením a plynule zastaví pohyb těla. Dostatečné posílení svalů a odolnost vůči excentrickým silám, především u zevních rotátorů ramenního kloubu je stěžejní jako jedna z prevencí zranění ramene.
Zdroje
- Ellenbecker TS, Roetert EP, Kibler WB, Kovacs MS. Applied biomechanics of tennis. In: Magee DJ, Manske RC, Zachazewski JE, Quillen WS, eds. Athletic and Sports Issues in Musculoskeletal Rehabilitation. St Louis, MO: Saunders; 2010:chap 11
- Di Giacomo G, Ellenbecker TS, Kibler WB. Tennis Medicine. 1. vydání. Cham: Springer, 2018. ISBN 978-3-319-71497-4
- Roetert, E. P., Kovacs, M. S., Knudson, D., & Groppel, J. L. (2009). Biomechanics of the tennis groundstrokes: Implications for strength training. Strength and Conditioning Journal, 31, 41–49.
- Image by freepik