Zranění svalů dolních končetin u tenistů
Zranění svalů stehna, třísla nebo lýtka není u tenistů nic neobvyklého. Intenzivní rychlé sprinty k míči, časté změny směru běhu, opakované brzdné pohyby nohou kladou obrovské nároky na sílu svalů dolních končetin. Jejich zranění pak bývá následkem akutního úrazu (natažení, natržení) nebo chronického přetěžování (tzv. overuse injury), které se týká především šlachy svalu.
Oblast dolních končetin je nejrizikovější části těla pro vznik poranění u tenistů (až 47 % všech zranění). Do této statistiky jsou však započítána i např. vymknutí kotníku, což je poranění vazu. Svalové poranění v oblasti stehna se objevuje zhruba v 11 % všech zranění. My se tomto článku zaměříme na svaly dolních končetin, k jejichž poranění dochází nejčastěji.
Průměrná tenisová výměna zahrnuje až 4x změnu směru běhu, akcelerační a decelerační (brzdný) pohyb či sprinty na krátkou až střední vzdálenost nebo. U všech těchto pohybových vzorů jsou svaly vystavovány výraznému excentrickému napětí, ale i požadavkům na maximální sílu a koncentrickou kontrakci.
Typy zranění svalů
Hned v úvodu bych rozdělila zranění svalů do dvou skupiny, na ty, které vznikly náhle během pohybu (akutní), a na ty, jejichž začátek se velice těžko určuje (chronické).
Akutní zranění svalového bříška
Akutní zranění vznikají obvykle v momentě, kdy na sval působí intenzivní zatížení, které sval již nedokáže absorbovat. Obvykle k tomu dochází rychlým nekorigivaným pohybem, např. podklouznutí. Podle toho, v jakém rozsahu došlo k poškození svalu, mluvíme o:
- Pohmoždění (kontuzi)
Při pohmoždění svalu je poraněno pouze pár svalových vláken. Objevuje se pouze drobná bolest, nejčastěji pak při pohybu zahrnující aktivitu svalu. Zhojení a odeznění bolesti trvá v rozmezí 1 – 14 dní
- Částečné natržení
V tomto případě je poraněno větší množství svalových vláken a funkce svalu bývá omezená. Doba hojení pak bývá v rozmezí týdne až 3 měsíců.
- Kompletní přetržení napříč svalovým bříškem
Sval není schopný v tomto případě vykonávat svou funkci. Ke zhojení dochází během 3 týdnů až 6 měsíců.
Akutní zranění šlachy
Šlacha (zakončení svalu) má oproti svalovému bříšku jinou stavbu a vlastnosti. Je složena se z kolagenního vaziva a menšího množství elastických vláken. Tím pádem jsou výrazně odolnější proti tahu a k jejich “natažení” dochází výrazně méně než u svalového bříška. Nicméně, i zde se setkáváme s částečným natržením nebo kompletním přetržením (rupturou) šlachy.
Chronické zranění svalového bříška
Dlouhodobá bolest svalu může být následkem akutního zranění, o kterých jsme zmiňovali výše. V době hojení, které probíhá mnohdy i několik měsíců, není přítomnost bolesti nic neobvyklého. Nicméně, pokud se bolest svalového bříška objevuje bez předchozího poranění, může být na vině klasická svalová únava. Ta nastává v momentě, kdy dojde k vyčerpání energetických zásob, ve svalu se nahromadí zplodiny metabolismu a naruší se homeostáza. Svalová únava však obvykle trvá jen pár dní, a proto jí není vhodným představitelem chronické bolesti.
Dlouhodobě mohou způsobovat bolest ve svalu spoušťové body (trigger pointy). Jedná se o jednu z nejčastějších příčin bolesti svalu, která v mnoha případech přetrvává a řadu týdnů. Důvodem je změna v dráždivosti a metabolismu v některých svalových vláknech. Spoušťové body mohou způsobovat bolest lokálně (tam, kde jsou), ale i vystřelovat bolest do vzdálenějších částí těla.
Chronické zranění šlachy
S chronickými bolestmi se spíše setkáváme v oblasti šlachy. Tendinopatie, jak lze chronické zranění šlachy označit, bývá způsobena drobnými mikrotraumaty, které se neustále obnovují. Vlivem dloutrvajícího nadměrného zatěžování se na šlaše mohou objevovat drobné mikroskopické poranění, které se nemají čas zhojit a jsou neustále obnovována. Mikrotraumata se pak projeví i na struktuře šlachy, kdy vlákna nemají již lineární průběh, ale stávají se více rozvolněná. Tendinopatie se projeví také především ve zhoršení funkčnosti šlachy.
4 nejčastějši zraněné svaly u tenistů
Adduktory
Přitahovače stehna (adduktory) jsou svaly, které jdou od třísla po vnitřní straně stehna. Do této skupiny řadíme adductor magnus, adductor longus, adductor brevis, pectineus a gracilis. Všechny tyto svaly jsou zodpovědné za přitahování stehna k druhé noze a rotovat jí.dovnitř. To však není zdaleka všechno. Adduktory jsou důležitými stabilizátory kyčle. Zejména sportovci jsou závislí na této svalové skupině, která jim pomáhá při výbušných pohybech jako je běh, skákání a rychlý pohyb ze strany na stranu.
Akutní zranění adduktorů
“Natažení” svalů – adduktorů se objevuje u tenistů velice často. Adduktory se podílí na udržování stability kyčle tím, že svou excentrickou kontrakcí brzdí pohyb do unožení (abdukce) a nedovolí tak dostat se hráči “do provazu”. Když se však rozsah pohybu vyčerpá, ale setrvačnost táhne nohu stále do unožení, může dojít k natažení adduktorů. Typickým příkladem může být boční skluz na antuce. V mnoha případech dochází k natažení svalů v momentě, kdy se hráč snaží rozběhnout na opačnou stranu. Adduktory jsou v tomto případě pod excentrickým napětím a současně jsou nuceny aktivní koncentrické práce.
Chronické zranění adduktorů
Entezopatie adduktorů je v podstatě bolest úponového místa těchto svalů, které se nachází v oblasti třísla. Potížím jsou ze začátku zanedbatelné, poté se však bolest třísla stupňuje, až může hráče zcela vyřadit z tréninku. Příčinou bývá náhlá zvýšení frekvence či intenzity tréninku, kdy svaly nejsou dostatečně adaptovány na tuto zátěž. Náhle změny směru pohybu, rychlé výběhy k míči, dokluzování k úderu – tyto pohyby po hřišti výrazně zatěžují šlachy adduktorů, jenž přenáší napětí až k úponu do oblasti sedací kosti. Při nedostatečné posílení těchto svalů pak může být úponové místo traumatizováno a rozvinout se bolest.
Quadricepsu
Čtyřhlavý sval stehenní (quadricepsu femoris) se rozprostírá přes přes přední stranu stehna, přes šlachu quadricepsu přechází na čéšku a upíná se pomocí patelární šlachy do oblasti pod kolenem. Sval je zodpovědný za propnutí nohy v koleni (extenzi), nicméně pro sportovce je důležitá jeho excentrická práce, kdy brzdí doskok / dopad, aby nedocházelo k podklesnutí kolene
Akutní zranění quadricepsu
Během pohybu po hřišti, kdy např. při podklouznutí, je na sval vyvinuto nadměrné excentrické napětí, může dojít k natažení svalů. To se projeví ostrou bolestí na přední straně stehna. Někdy není bolest limitující a lze pokračovat ve hře, v horších případech se obtíže objevují při každém zatížení quadricepsu a je nutné činnost přerušit.
Chronická zranění quadricepsu
Quadriceps, konkrétně jeho šlacha, dokáže způsobovat dlouhodobé, vleklé bolesti kolene. Tendinopatie šlach quadricepsu, tedy bolest šlachy, kterou se sval upevňuje na čéšku, způsobuje obvykle nadměrné zatěžování doskoky a dopady. Typickým příznakem je bolest nad kolenem, která se zhoršuje při excentrické práci quadricepsu.
Skokanské koleno je další možná příčina chronických obtíží v oblasti kolene. Tendinopatie patelární šlachy, jak se také skokanské koleno označuje, je obdobně jako tendinopatie quadricepsu způsobena rychlými dynamickými kontrakcemi čtyřhlavého svalu, třeba u skoků, rychlé decelerace (zastavení pohybu) nebo změny směru běhu. Pro skokanské koleno je typická bolest pod úrovní čéšky nebo citlivost při tlaku na šlachu.
U dětí, především pak v období růstového spurtu, bývá častým problémem morbus Osgood-Schlatter. Jedná se o poranění drsnatiny holenní kosti, která je vlivem velkého napětí quadricepsu natržena. Nejčastěji se objevuje u sportujících dětí, které ve velké míře zatěžují čtyřhlavý sval stehenní a jeho šlachu excentrickou kontrakcí (např. doskoky). Projevuje se bolestí a otokem v oblasti pod kolenem.
Lýtkový sval (gastrocnemius a soleus)
Trojhlavý sval lýtkový pokrývá zadní stranu bérce a upíná se pomocí Achillovy šlachy do oblasti paty. Lýtkový sval zodpovídá za propnutí špičky (plantární flexi), což nám umožní postavit se na špičky nebo se odrazit při výskoku. Současně se také podílí i na ohnutí kolene (flexi).
Akutní poranění lýtkového svalu
Stejně jako u předchozích svalů, i s natažením lýtkového svalu se u tenistů lze setkat. Mnohem častěji s oblastí lýtka jsou spojovány křeče. Křeče v lýtku tenisty sužuje obvykle při náročném, dlouhotrvajícím zápase, kdy dochází k únavě, ztrátě tekutin skrze pocení a tím i možné dehydrataci organismu. Nepříjemný pocit stažení svalu lýtka, které je v některých případech i viditelný, je hlavním příznakem křeče.
Mezi akutní poranění lýtka je nutné zařadit i rupturu Achillovy šlachy. Ruptura může být částečná, tedy šlacha je natrhnuta pouze z části, nebo kompletní, kdy dochází k přetržení Achillovy k v celém jejím průběhu. Při poranění bývá slyšitelný praskavý zvuk a pociťována intenzivní bolest ve šlaše.
Chronické poranění lýtkového svalů
Tendinopatie Achillovy šlachy vzniká dlouhodobým nadměrným zatěžováním šlachy bez dostatečné regenerace. Tím se neustále obnovují mikrotrhliny na šlaše, jenž následně mění strukturu a snižují funkčnost Achillovy šlachy. Lidé si pak stěžují na ztuhlost, bodání nebo tahání ve šlaše, které se objevuje při chůzi, běhu, skákání … Ke vzniku tendinopatie Achillovy k vede opakované zatěžování šlachy, např. výskoky a dopady (např. při split stepu), odrazy a změny směru běhu.
Hamstringy
Tato skupina svalů přechází přes zadní stranu stehna, od sedacího hrbolu až po výběžky (kondyly) holenní kosti. Semimembranosus a semitendinosus se upínají na vnitřní stranu pod koleneme, biceps femoris pak pod koleno na vnější stranu. Společně zprostředkovávají ohyb kolene (flexi) a zanožení v kyčli (extenzi) s pokrčeným kolenem. Jejich síla je však pro sportovce nejdůležitější během akcelerace (zrychlení) a decelerace (zpomalení). Mimo jiné se hamstringy podílí i na udržování stability kolene.
Akutní poranění hamstringů
Natažení hamstringů je nejčastější typ úrazu těchto svalů, kdy dojde k natržení několika málo svalových vláken. Následně se objevuje mírná bolest, někdy i otok. Rekonvalescence trvá obvykle 1-3 týdny, ale mnoho hráčů se vrací do tréninku po několika dnech odpočinku. Ruptura svalu, stejně jako úponového místa na tuber ischiadicum, bývá významným omezením hráče po dobu i několika měsíců. K natržení nebo přetržení dochází obvykle při excentrickém zatížení svalů, kdy svaly zpomalují natažení kolene.
Chronické zranění hamstringů
Do chronicity může u hamstringů přecházet špatně zhojené natržení svalů. Pokud se ukvapíme v návratu na hřiště a nedopřejeme svalům dostatek času pro rekonvalescenci, kvalitní fyzioterapeutickou péči, může se stát, že se natržení zahojí nekvalitně a obtíže se budou vracet. To se projeví především vracející se bolestí na zadní straně stehna, především při rychlém vyběhnutí, zabrzdění a změně směru běhu. Hráč poté bývá pomalejší, méně hbitý a obratný na hřišti.
Pozn.: Tento článek má pouze informativní charakter a neměl by nahrazovat odborné vyšetření doktorem či fyzioterapeutem. Text je formulován tak, aby byl srozumitelný i pro nelékařskou komunitu, proto jsou některé termíny popsány jednodušeji. Pokud se u Vás vyskytnou výše uvedené příznaky, kontaktujte svého doktora/fyzioterapeuta.
Zdroj
- Tyler, T. F., Nicholas, S. J., Campbell, R. J., Donellan, S., & McHugh, M. P. (2002). The effectiveness of a preseason exercise program to prevent adductor muscle strains in professional ice hockey players. The American journal of sports medicine, 30(5), 680
- Di Giacomo G, Ellenbecker TS, Kibler WB. Tennis Medicine. 1. vydání. Cham: Springer, 2018. ISBN 978-3-319-71497-4
- Pluim, B. M., Staal, J. B., Windler, G. E., & Jayanthi, N. (2006). Tennis injuries: occurrence, aetiology, and prevention. British journal of sports medicine, 40(5), 415-423.
- GEORGIEVA, D., POPOSKA, A., DZOLEVA-TOLEVSKA, R., MANEVA-KUZEVSKA, K., GEORGIEX A., VUJICA, Z. Osgood-Schlatter Disease – a common problem in young athletes. Research in Physical Education, Sport & Health . 2015, 4 (2), 47-49. ISSN 1857-8160
- Holmes GB, Lin J. Etiologic factors associated with symptomatic achilles tendinopathy. Foot & Ankle International. 2006 Nov;27(11):952-9
- Danielsson A, Horvath A, Senorski C, Alentorn-Geli E, Garrett WE, Cugat R, Samuelsson K, Hamrin Senorski E. The mechanism of hamstring injuries–a systematic review. BMC musculoskeletal disorders. 2020 Dec;21:1-21
- Image by drobotdean on Freepik