5 nejčastějších příčin bolestí kolene u tenistů
Bolest kolene je velice častým omezením, které hráče tenisu zpomaluje v tréninku a omezuje v zápase. Jaké struktury kolene mohou zapříčinit bolest a jak se s omezením co nejlépe vypořádat?
Bolest šlachy quadricepsu (tendinopatie)
Čtyřhlavý sval stehenní (musculus quadriceps femoris) se rozprostírá přes přední stranu stehna a upíná se pomocí šlachy na čéšku. Tento sval je velice důležitý při tlumení dopadu nebo doskoku, kdy je funkcí je zpomalení pokrčení kolene a zabraňuje tak pohybu do propnutí kolene při dopadu. Pokud je však na šlachu quadricepsu opakovaně vyvíjeno nadměrné zatížení, může dojít k rozvoji bolestí šlachy tzv. tendinopatie.
Příznaky
Bolest šlachy quadricepsu se projevuje v horní části kolene nad čéškou. Obvykle se zhoršuje při zatížení (doskoku, dopadu), kdy musí šlacha pracovat pod excentrickým zatížením. Šlacha může být také citlivá na dotek. Při doskoku může docházet k násilnému propnutí a pocitu „vypnutí“ kolene. V některých případech pak může být pociťována slabost svalu a nestabilita kolene.
Příčiny
Tendinopatie (bolest šlachy) quadricepsu vzniká na základě soustavného dlouhodobého zatěžování šlachy, a tím dochází k mikrotraumatizaci. Mikrotraumata jsou stále obnovována, neboť nemají čas se zreparovat (z důvodu pravidelného zatěžování při tréninku).
Terapie
Léčba bolestí šlachy quadricepsu spočívá v úpravě zatížení. Vhodné je snížit tréninkový objem a zaměřit se na adaptaci šlachy na zatížení. V první fázi je vhodné vybudovat svalovou sílu quadricepsu, kdy jsou ideální cviky zahrnující izometrickou kontrakci (např. výdrž ve výpadu se závažím). Postupně lze zařazovat komplexní cviky (dřep, bulharský dřep..), které budují obecně sílu dolních končetin. Následně přistupujeme k plyometrickým cviků, které zlepšují adaptaci šlachy na doskok a dopad, trénujeme různé varianty skoků, poskoků, seskoků z bedny atd.
Poranění menisku
Menisky jsou útvary ve tvaru půlměsíce tvořené vazivovou chrupavkou, které se nacházejí v kolenním kloubu mezi stehenní a holenní kostí. Jejich funkcí je tlumit nárazy a zabraňovat předčasnému opotřebení kloubní chrupavky. K natržení menisku dochází u tenistů relativně často, neboť tenis zahrnuje velké množství sprintu s náhlou změnou směru, při které může dojít k poranění menisku.
Příznaky
Akutní poranění menisku (např. při zápase) předchází obvykle pohyb do násilné rotace nohy v koleni. Následně může dojít prasknutí nebo přeskočení v koleni, které je doprovázeno intenzivní bolestí. Tato bolest často znemožní pokračovat dále v aktivitě. Následně se pak mohou rozvinout příznaky probíhající reparační (zánětlivé) reakce – otok kolene, zčervenání a zvýšení teploty okolo kolene. Poranění menisku pak může v dlouhodobém horizontu způsobovat nestabilitu kolene a pocit nejistoty při běhu či chůzi. U některých typů poranění menisku se objevuje také tzv. blokáda kolene, kdy se koleno „zasekne“ v určitém místě ohnutí.
Příčiny
K poranění dochází nejčastěji násilnou rotací v kolen. Příkladem může být situace, kdy se tenista při pohybu zaboří do měkkého antukového kurtu a současně vybíhá do opačného směru. Během pohybu do protisměru dochází k rotaci v koleni a na menisky jsou vyvíjený obrovské střižné síly, vlivem kterých dochází k trhání struktur.
Terapie
Léčbu poraněného menisku je vhodné konzultovat s ortopedem, který dle rozsahu a typu natržení může doporučit rehabilitaci nebo chirurgický zákrok. Drobné stabilní trhliny, které nezpůsobují blokády kolene, se velice často sami zhojí a nejsou s nimi větší obtíže. Rozsáhlé nestabilní trhliny je však vhodné operovat, obzvláště pokud způsobují např. zasekávání kolene při ohybu, pocit nestability .. Pokud jdeme cestou rehabilitace, obvykle pracujeme na zlepšení vzniklého omezení rozsahu v koleni, stability kolene a posílení oslabených svalů (quadricepsu, hamstringů ..)
Skokanské koleno
Jak z názvu vyplývá, tento bolestivý stav vzniká obvykle na základě opakovaného zatěžování kolene skoky a dopady. Tím dochází k působení velkých sil na patelární šlachu, která se upíná do oblasti pod kolenem. Patelární tendinopatie, jak se odborně skokanské koleno nazývá, je tedy bolest šlachy čtyřhlavého svalu stehenního (quadricepsu).
Příznaky
Hlavním příznakem je bolest pod čéškou, v oblasti horní části holeně. Obvykle se zhoršuje při aktivitách, při kterých dochází k zapojení quadricepsu (např. doskok, dopad, dřep, chůze ze schodů..). Šlacha bývá citlivá na dotyk.
Příčiny
Stejně jako u tendinopatie quadricepsu, i patelární tendinopatie vzniká nadměrným intenzivním zatěžování šlachy. Následná mikrotraumata mění strukturu šlachy a zhoršení její funkčnosti. Průběh vláken šlachy u tendinopatie pak není lineární, ale dochází k jejich rozvolnění. Šlacha pak hůře přenáší napětí, které je na ní vyvíjeno během zátěže.
Terapie
Léčba patelární tendinopatie je obdobná jako u bolestí šlachy quadricepsu. Nejprve je nutné upravit tréninkový objem a intenzitu. Následně pracujeme na adaptaci rozvoji svalové síly a objemu čtyřhlavého svalu stehenního, ale i dalších svalových skupin. Volíme komplexní cviky zatěžující dolní končetinu (variace dřepu, výpadů ..), ale i izolované podílejí quadricepsu. Následně se snažíme o adaptaci šlachy na zátěž. Přidáváme plyometrické cvičení, trénink doskoku a dopadu …
Morbus Osgood-Schlatter
Poranění úponového místa quadricepsu u dětí v období růstového spurtu je odborně označováno jako morbus Osgood-Schlatter. U chlapců okolo 12-14 let a u dívek okolo 10-12 let, dochází k prodlužování kostí, a tím i zvyšování napětí šlachy čtyřhlavého svalu stehenního a následného poranění drsnatiny holenní kosti.
Příznaky
Bolest na přední straně kolene a v oblasti pod kolenem je hlavním příznakem Osgood-Schlatterovi nemoci. V místě úponu na holenní kost pod kolenem může být viditelný otok. Nepříjemný bývá dotek v místě poranění nebo také dokleknutí na toto místo. Bolest se také zhoršuje aktivitami jako je běh, skákání, chůze ze schodů atd.
Terapie
Snížení zátěže a tréninkového objemu je prvním krokem při léčbě morbus Osgood-Schlatter. Rehabilitace a cvičení je pak zaměřené na udržení a zlepšení flexibility svalu dolních končetin např. hamstrimgů, rectus femoris atd., obecné posílení svalů dolních končetin a stabilizaci kolene. Postup se příliš neliší od výše uvedené terapie bolestí šlachy quadricepsu nebo skokanského kolene.
Entezopatie adduktorů
Do oblasti na vnitřní straně kolene se upínají svaly adductor magnus a gracilis, které společně s dalšími adduktorů (svaly na vnitřní straně stehna) přitahují stehno k druhé noze. Ke vzniku bolesti úponů (entezopatie) adduktorů může dojít jednorázovým přetížením (např. při doklouznutí k míči do strany) nebo soustavným nadměrným zatěžováním této svalové skupiny.
Příznaky
Bolest vnitřní strany kolene, především při výrazném unožení nebo přitažení nohy k tělu proti odporu bývá nejčastějším projevem. Bolest se zhoršuje např. při dokluzování k míči, kdy dochází k excentrické práci přitahovačů při snaze stabilizovat nohu.
Příčiny
Často dochází k poranění místa úponů adduktorů při pohybu do strany s následným rychlým pohybem do protisměru, kdy dochází k výraznému zatížení svalů v jejich protažení. Při dlouhodobém nadměrném zatěžování pak může vzniknout chronická bolest úponového místa.
Terapie
Pro terapii entezopatie adduktorů je vhodné volit postupné zatěžování svalů, nejprve izometrickou kontrakcí, např. výdrž v přinožení proti odporu. Postupně přidáváme míru zatížení a náročnější cviky, např. Copenhagen plank.
Pozn.: Tento článek má pouze informativní charakter a neměl by nahrazovat odborné vyšetření doktorem či fyzioterapeutem. Text je formulován tak, aby byl srozumitelný i pro nelékařskou komunitu, proto jsou některé termíny popsány jednodušeji. Pokud se u Vás vyskytnou výše uvedené příznaky, kontaktujte svého doktora/fyzioterapeuta.
Zdroje
Vaishya R, Kambhampati SBS, Vaish A. Meniscal Injuries in the Olympic and Elite Athletes. Indian J Orthop. 2020 Feb 11;54(3):281-293. doi: 10.1007/s43465-020-00049-y. PMID: 32399147; PMCID: PMC7205913.
Kopf, S., Beaufils, P., Hirschmann, M.T. et al. Management of traumatic meniscus tears: the 2019 ESSKA meniscus consensus. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 28, 1177–1194 (2020). https://doi.org/10.1007/s00167-020-05847-3
Bosco, F., Giai Via, R., Giustra, F. et al. Platelet-rich plasma for jumper’s knee: a comprehensive review of efficacy, protocols, and future directions. Eur J Orthop Surg Traumatol (2023). https://doi.org/10.1007/s00590-023-03713-9
Muaidi QI. Rehabilitation of patellar tendinopathy. J Musculoskelet Neuronal Interact. 2020 Dec 1;20(4):535-540. PMID: 33265081; PMCID: PMC7716685.
GEORGIEVA, D., POPOSKA, A., DZOLEVA-TOLEVSKA, R., MANEVA-KUZEVSKA, K., GEORGIEX A., VUJICA, Z. Osgood-Schlatter Disease – a common problem in young athletes. Research in Physical Education, Sport & Health . 2015, 4 (2), 47-49. ISSN 1857-8160
Corbi, F.; Matas, S.; Álvarez-Herms, J.; Sitko, S.; Baiget, E.; Reverter-Masia, J.; López-Laval, I. Osgood-Schlatter Disease: Appearance, Diagnosis and Treatment: A Narrative Review. Healthcare 2022, 10, 1011. https://doi.org/10.3390/healthcare10061011