Tenisové podání (servis) – typy a fáze podání
Podání v tenise je úder, kterým se zahajuje výměna. Je považováno za jeden nejnáročnější úderů na techniku, avšak při správném provedení bývá výhodou pro hráče. S hraním servisu se však pojí i riziko vzniku některých zranění z přetížení, především ramene.
Pravidla tenisového podání
Hráč pomocí rakety musí odehrát míč tak, aby dopadl za síť na soupeřovu stranu, aniž by při letu zavadil o síť. Míč musí dopadnout do diagonálně umístěného pole na podání (podávám-li z pravé strany, musím poslat míč vlevo – z mého pohledu). Hráč začíná podávat vždy z pravé strany, následně z levé strany. Takto se strany střídají po každé výměně.
Tenista má možnost dvou podání. V případě, že se mu nepodaří dostat první podání do vyznačeného pole na soupeřově straně (míč dopadne do tzv. outu, tedy mimo vyznačené pole, nebo se zastaví o síť), následuje druhé podání. Nepodaří-li se ani druhé podání, je hlášena tzv. dvojchyba a soupeř získává bod (fiftýn).
Pokud míč během letu zavadí o síť, ale dopadne do vyznačeného pole, je zahlášena “teč” (anglicky let, net) a podání se opakuje. Vždy se opakuje konkrétní pokus, tedy zavadí-li míč o pásku sítě při druhém podání, opakuje pouze druhé podání. V případě, že se balón dotkne pásky, ale nedopadne do vyznačeného pole, je považován jako neúspěšné podání. V dnešní době se však můžeme setkat s pravidlem NO LET, při kterém dotyk pásky sítě nepřeruší hru a výměna probíhá bez zastavení a opakování.
Aby bylo podání uznáno za správné, podávající hráč nesmí porušit některé z pravidel. Například, nesmí se před úderem míče dostat před základní čárou, jinak je hlášen tzv. foot fault, neboli chyba nohou. Hráč také nesmí “promáchnout”, tedy pokusit se zahrát míč, ale netrefit se.
Tenista může zahrát tzv. eso. To je podání, při kterém se soupeři nepodaří dotknout míče.
Typy tenisového podání
Technické provedení servisu se odvíjí od toho, jaký typ podání chceme hrát a jak chceme, aby se míč choval (rotoval). Obvykle rozdělujeme servis podle typu rotace na: přímý, s boční rotací (slice servis), horní rotací nebo kombinovanou rotací (tzv. kick servis).
Rotace míče je zvláště důležitá kvalitní podání a obecně úspěšnost v zápase. Mezi rychlostí a rotací nacházíme negativní vztah, tedy čím více se míč otáčí, tím se jeho rychlost zpomaluje a letí pomaleji.
Přímé podání (flat servis) | Podání s boční rotací (slice servis) | Podání s kombinovanou rotací (kick servis) |
|
---|---|---|---|
Rychlost letu míče (km/h) | 190 | 170 | 150 |
Rychlost rotace míče (otáčky za minutu) | 1200 | 2200 | 3200 |
Podle toho, jaký typ podání chceme zahrát, se mění také postavení a rychlost pohybu jednotlivých částí těla, úhel sklonu rakety i dráha (trajektorie), kterou raketa opisuje. Například, bylo zjištěno, že při hraní kick servisu je vynaloženo větší úsilí dolních končetin do výskoku než u přímého podání. Navíc je zde raketa postavena o 9 cm posteriorně (směrem dozadu) a o 21 cm mediálně (směrem do středu) oproti ramenu ve srovnání a přímým servisem. A právě nastavení jednotlivých segmentů těla může zvyšovat riziko zranění ramene nebo bederní páteře při hraní kick servisu.
Přímé podání
Přímé podání (flat serve) se vyznačuje vyšší rychlostí a minimální rotací míče. Využívá se obvykle jako první podání. Díky vysoké rychlosti a malé rotací má míč tendenci se odrazit nízko a pokračovat přímo vpřed. A právě tyto vlastnosti přímého podání jsou zásadní pro zahrání esa:
Výhody přímého podání:
- Vysoká rychlost:
Čím rychleji je zasaženo podání, tím méně času má soupeř na reakci. Což může způsobit, že se hráči dostanou k míči pozdě nebo špatně načasují úder.
- Snadné body
Dobře umístěné ploché podání je ideální pro získání bodu přímo esem, nebo dostane hráče do nevýhodné situace, ze které lze jednoduše výměnu ukončit.
Nevýhody:
- Vysoká chybovost
Největší nevýhodou přímého podání je, že se hůř zaměřuje a umisťuje. Tím vzniká i větší procento chyb z prvního podání.
- Kratší reakční doba
Pokud soupeř zahraje kvalitní return, může se stát vysoká rychlost vaše podání vaší nevýhodou, neboť zkracuje domu na přípravu dalšího úderu.
Podání s boční rotací
Tzv. slice servis se vyznačuje tím, že míči dodáváme boční rotací, což způsobuje, že se pohybu zprava doleva (v případě podávajícího praváka). Toto podání se hraje z pravé strany podávajícího směrem ke spojnici postranní čáry pro dvouhru a čáry podání, jakoby „ven z dvorce”. Přijímající pak toto podání odehrává mimo dvorec. Z levé strany se tento typ podání používá směrem na spojnici střední čáry pro podání a čáry podání– na “téčko”, kdy se míč stáčí pryč od přijímajícího hráče, pro kterého je obtížné míč odehrát.
Výhody podání s boční rotací:
- Otevření kurtu
Díky tomuto typu podání jsme schopni “vyhnat” soupeře ven z hřiště a tím si otevřít si kurt pro rychlé zakončení.
- Podání na tělo
Další možností, jak využít podání s boční rotací ve svůj prospěch je zahrát servis do středu pole pro podání, aby se míč po odrazu přesunul k tělu soupeře. Protihráč pak musí rychle změnit postavení svého těla, aby mohl return trefit čistě.
- Nízký odskok
Dobře provedený slice servis nutí soupeře k pokrčení nohou nohy a udeření mimo ideální zónu úderu, díky svému nízkému odskoku a boční rotaci.
Nevýhody:
- Konzistence
Vzhledem k tomu, že k účinnosti podání s boční rotací je zapotřebí velké množství bočního spinu, má mnoho hráčů tendenci se “přepálit”, což často vede k nekonzistenci podání a vyšší chybovosti.
Podání s kombinovanou rotací
Kick servis, jak toto podání nejčastěji označujeme, je ze všech typů podání pravděpodobně nejcennější a nejvyužívanější. Po technické stránce je však velice náročné pro naučení. Většina hráčů využívá kick servis pro druhé podání, neboť je konzistentní, poskytuje hráčům značnou úroveň kontroly a jistotu zahájení hry.
Výhody kick servisu:
- Kontrola úderu
Velký topspin aplikovaný na míč poskytuje hráčům lepší kontrolu. V jeho důsledku může servírující hráč přesně umístit míč do pole podání. To je výhoda, když se snažíme cílit na slabiny soupeře, např. umisťování podání do bekhendové strany.
- Jistota úderu
Dostatečným tréninkem můžeme z kick servisu udělat neuvěřitelně konzistentní a spolehlivé podání. Charakteristické pro toto podání je, že letí vysoko nad sítí s výrazným topspinem, což způsobuje, že míč spadne do vyznačeného pole, a tím se přirozeně snížit chybovost hráče. Proto jej hráči využívají jako druhé podání, jelikož jim dává jistotu rozehrání výměny.
- Vysoký odskok
Díky výraznému topspinu se míč po kontaktu se zemí opět vznese vysoko do vzduchu. Tím znemožní soupeři hrát míč v ideální výšce.
Nevýhody:
- Nižší rychlost
Vzhledem k tomu, že na míček aplikujete ohromné množství topspinu, je podání s kombinovanou rotací přirozeně pomalejší, což soupeři poskytuje delší reakční dobu. Protihráč má tedy dostatek času se k míči postavit tak, aby mohl zahrát return v ideálním načasování a kontaktním bodě.
- Riziko dostání se pod tlak
Pokud se nám nepodaří udeřit podání s dostatečným topspinem, můžeme se jednoduše dostat pod tlak, neboť pro soupeře bude tento úder jednoduchý pro vrácení.
Fáze tenisového podání
Obecně je podání v tenise rozděleno do 3 fází – příprava úderu, akcelerace (zrychlení), dokončení. Jednotlivé fáze reflektují odlišné pohybové požadavky. V přípravné fázi dochází k hromadění energie, v akcelerační fázi se tato energie uvolňuje a ve fázi dokončení pak dochází k deceleraci (brzdění) pohybu.
- Přípravná fáze
1.1. Start
Začátek podání odráží spíše styl a individuální tendenci, jak zaujmout komfortní, stabilní pozici těla. Cílem této fáze je srovnat tělo tak, aby byly nohy ideálně nakročeny, trup měl vhodnou rotací a hráč se koncentroval na míč. Mnozí hráči v tento moment využívají nějakou formu rituálu (klepnutí míče o zem), který jim pomáhá dodat koncentraci.
1.2. Vyhození (uvolnění) míče
Tato fáze nastává v okamžiku, kdy je míč uvolněn z nedominantní ruky (vlevo). Nadhazující paže se pohybuje směrem vzhůru. Podle Crespa & Mileyho, (2002) si začínající pravoruký hráč má míč nadhazovat před sebe mírně vpravo pro podání s boční rotací a při podání s horní rotací by si měl hráč nadhazovat míč nad hlavu či mírně za ni nad levé rameno. Pokročilí hráči by pak měli používat stejný nadhoz pro všechny typy podání, aby utajili, jaký typ podání chtějí zahrát. Ruka s raketou opisuje dle individuálního pohybové vzoru každého hráče pohybu trochu odlišnou dráhu avšak vždy míří do mírného zapažení (extenze) a upažení (abdukce) v rameni.
1.3. Nabírání energie
V této fázi dochází ke kumulaci energie potřebné pro výskok a úder míče. Hromadění energie začíná již z oblasti nohou, kdy přenášíme váhu z pat na špičky a hlezna jsou v plantární flexi. Současně se ohýbají také kolenní klouby. Pokrčení (flexe) kolen je stěžejní pro přenos energie z dolních končetin do výskoku, který je hlavním “pohonem” při pohybu těla vzhůru k míči. Servis elitních hráčů s dostatečným ohnutím kolen, výrazně méně zatěžuje přední stranu ramene a vnitřní stranu lokte. Tím se snižuje riziko přetížení svalů těchto částí těla.
V této fázi podání se záda dostávají do prohnutí (extenze) v bedrech a mírného úklonu (laterální flexe) a rotace trupu k straně dominantní ruky. Po uvolnění generované energie v dolních končetinách v další fázi servisu, dochází k tzv. úhlovému impulsu, který zvedá vzhůru stranu těla, ve které držíme raketu. To vytváří rotaci ramen, jak se paže pohybuje směrem k nadhozenému míči a umožňuje dosáhnout větší výšky pro zasažení. Pro umožnění tohoto pohybu je vyžadován dostatečný rozsah pohybu do laterální flexe a rotace trupu k pravé straně (v případě praváka), dobrá flexibilita v bederní páteři, především do záklonu a adekvátní síla svalů středu těla.
1.4. Nápřah (“zapuštění rakety”)
Během této fáze se dostává raketa za tělo hráče. Vyšší rozsah pohybu v ramenním kloubu a větší “zapuštění rakety” prodlužuje dráhu paže, čímž zvyšujeme i rychlost horní končetiny do úderu. Ve fázi nápřahu se rameno dominantní ruky dostává do výrazné zevní rotace a abdukce (upažení). Loket je ohnutý (ve flexi) a zápěstí se dostává do palmární flexe a radiální dukce.
Tato pozice těla a postavení horní končetiny dovoluje kumulovat velké množství energie, které následně předáme do úderu. Abychom však docílili kvalitního nápřahu servisu, současně také předcházeli možnému riziku tzv. overuse injury, tedy zranění z přetížení, je třeba mít vybudovaný dostatečný rozsah pohybu v rameni do zevní rotace a posílené stabilizátory ramenního kloubu. Fáze nápřahu vyžaduje výrazné zapojení svalů rotátorové manžety – supraspinatus, infraspinatus, teres minor, subscapularis, biceps brachii, ale i serratus anterior, aby bylo rameno dostatečně stabilizováno. Nedostatečná svalová síla těchto svalů může být jedním z rizikových faktorů pro poranění ramene.
- Akcelerace (zrychlení)
2.1. Zrychlení
V této části servisu dochází ke “katapultaci” těla směrem vzhůru a zrychlení pohybu rakety za míčem. Kontrakcí (stažením) svalů dolních končetin, především lýtkového svalu (gastrocnemius) a čtyřhlavého svalu stehenního (vastus medialis a vastus lateralita) je zajištěn výskok ve vertikálním směru, který má tělo hráče dostat co nejvýše. Výskok je navíc doprovázen přechodem trupu z pozice prohnutí a úklonu vpravo (v případě praváka) do napřímení a následného předklonu s laterální flexí vlevo. Kromě téhle změny se trup během přechodu rotuje.
2.2. Kontakt s míčem (udeření)
Při kontaktu s míčem je již trup naklopen mírně dopředu s lehkým úklonem vlevo. Dominantní ruka působí, že je maximálně propnutá, nicméně pozorujeme mírné pokrčení v lokti i zápěstí. Při úderu míče se rameno rotuje dovnitř a zápěstí se se ještě více ohýbá (palmární flexe).
- Dokončení
3.1. Decelerace (zpomalení)
Fáze decelerace vyžaduje rychlé zpomalení pohybu horní i dolní části těla. Tím vzniká výrazné excentrické zatížení, především na ramenní kloub. Paže pokračuje v pohybu do vnitřní rotace v ramenním kloubu a pronaci předloktí (otáčením předloktí dovnitř). Výrazná aktivita svalů je pozorována u deltového svalu, svalů rotátorové manžety, biceps brachii, ale i serratus anterior, jehož výrazné zapojení naznačuje neustálou potřebu stabilizace lopatky v této fázi. Důležitá je také souhra břišních svalů a bederních vzpřimovačů (erectores spinae), která zajišťuje stabilizaci trupu i v dosti nevyvážené pozici.
3.1. Dokončení
Poslední část servisu je charakteristická přistáním na levou nohu (v případě praváka). Dopad klade vysoké nároky na stabilitu kyčelního kloubu a excentrickou práci svalů dolní končetiny. Koleno by při dopadu mělo být v mírném pokrčení, tedy je nutná souhra svalů přední strany (quadricepsu) i zadní strany (hamstringy) stehna. Pozorujeme, že tělo je ohnuté přes kyčelní kloub, paže pokračuje svůj pohyb do vnitřní rotace a addukce (pohybu k tělo) okolo našeho těla k levému boku.
Zdroje
- Chow JW, Park S, Tillman MD. Lower trunk kinematics and muscle activity during different types of tennis serves. Sports Med Arthrosc Rehabil Ther Technol. 2009;1(24).
- Ellenbecker TS, Roetert EP, Kibler WB, Kovacs MS. Applied biomechanics of tennis. In: Magee DJ, Manske RC, Zachazewski JE, Quillen WS, eds. Athletic and Sports Issues in Musculoskeletal Rehabilitation. St Louis, MO: Saunders; 2010:chap 11
- Kovacs M, Ellenbecker T. An 8-stage model for evaluating the tennis serve: implications for performance enhancement and injury prevention. Sports Health. 2011 Nov;3(6):504-13. doi: 10.1177/1941738111414175. PMID: 23016050; PMCID: PMC3445225.
- Di Giacomo G, Ellenbecker TS, Kibler WB. Tennis Medicine. 1. vydání. Cham: Springer, 2018. ISBN 978-3-319-71497-4